Đôi lời tâm sự cuối năm: Tại sao lại chọn chuyển ngữ thuần Việt?

“Một người dịch giỏi là một người có đôi tai rất bén nhạy” – Haruki Murakami

Hồi năm nhất đại học, mình đọc ngôn tình như một đứa nghiền thuốc. Mình đọc liên tục, cày ngày cày đêm, hết bộ này đến bộ khác. Khi ngốn hết những cuốn đã được chuyển ngữ rồi, mình chuyển sang đọc thể loại truyện đã được dịch thô. Từ ngữ thì trúc trắc, hầu hết đều là từ Hán Việt mà mình vẫn đọc hết mấy trăm chương, mấy chục nghìn trang. Bộ nào hay quá, đọc đi đọc lại vẫn thấy cuốn thì mình sẽ chuyển ngữ bộ đó.

Đó là khoảnh khắc mắc dịch ập đến với mình. May mắn gặp được đồng bọn là chị Kam Linh, hai chị em cùng nhau chuyển ngữ bộ ‘Hồng Phai Xanh Thắm’. Một thời gian sau, công việc bộn bề khiến mình chỉ tham gia nửa hành trình chuyển ngữ rồi dừng lại, nhờ chị Kam Linh luôn kiên trì và team có thêm một số bạn tham gia cùng nữa nên mới đi hết chặng đường. 

Nói về điều mình tự hào nhất về bộ truyện này chính là cách sử dụng văn phong, đại từ xưng hô như thế nào để truyền tải đến độc giả Việt Nam. Giữa muôn ngàn cuốn ngôn tình trước đó đã ra đời, mình và chị Kam Linh lựa chọn quay về với ngôn ngữ thuần Việt. Nghiên cứu nhiều cuốn sách đã được dịch chính thống lúc đó và lựa chọn theo cách hành văn của cuốn ‘Hồng Lâu Mộng’. Mấy năm rồi nhìn lại, khi càng đọc nhiều và tiếp cận nhiều dịch giả khác, mình vẫn thấy đó là một quyết định sáng suốt.

Trong suốt quá trình làm bộ ‘Hồng Phai Xanh Thắm’ mình nhận được khá nhiều ý kiến trái chiều về việc cách chuyển ngữ của nhà mình. Mình cũng xin ghi nhận tất cả các ý kiến đó. Thế nhưng, quan điểm của mình, bản chuyển ngữ trọn vẹn nhất là làm sao để một người chưa bao giờ đọc ngôn tình, chưa xem phim Trung đọc tác phẩm này vẫn có thể cảm nhận được cái hay của đó. Đó là mục đích vì sao nhà mình lựa chọn đi theo lối này. 

Có thể bạn cũng biết, trong tiếng Trung chỉ có 3 đại từ xưng hô đó là  ‘tôi’, ‘bạn’ và đại từ xưng hô ở ngôi thứ ba. Trong khi đó tiếng việt mình lại có muôn vàn cách xưng hô, chưa kể đến vùng miền. Ngôi thứ nhất có tôi, tớ, mình, em rồi người lớn tuổi gọi là chú, bác, cô, dì. Người trong gia đình lại còn nhiều cách xưng hô theo thứ bậc. Cái khó nhất khi chuyển ngữ đó là lựa chọn ngôn từ xưng hô nào thì đúng với ngữ cảnh, đúng với thứ bậc. 

Ví như lúc ông trường sử nói chuyện với Lý Tín, ông gọi mày, tao, bởi vì trường sử khinh thường bọn lưu manh. Rồi lúc Lý Tín nói chuyện với A Nam thì gọi là tôi, cậu bởi vì giữa hai người họ vừa là anh em, vừa là bạn bè, mối quan hệ thân thiết bền chặt. 

Ngoài ra, một yếu tố tiên quyết để có một bản dịch hay là khi độc giả đọc lên, từng câu từng chữ có vần có điệu, mượt mà uyển chuyển. Đúng như Murakami nói như ‘có nhạc trong tai’. Độc giả thả hồn vào tác phẩm, cứ thế bị cuốn đi. 

Mỗi lần mình lật giở từng trang sách ‘Hồng Lâu Mộng’, mình không ngừng thán phục các dịch giả xưa. Mỗi một câu chuyển ngữ cũng mang cả ý thơ trong đó. Ngày nay, mọi người được tiếp cận kiến thức nhiều hơn, xem phim nhiều hơn nên chúng ta dần tiếp nhận và lầm tưởng đó là ngôn ngữ của mình. Nhưng thực ra thì không phải, tiếng Việt đâu có xưng hô ‘thẩm’ ‘thúc’ đâu, tiếng việt mình cũng không có những từ như ‘ai nha’ mà có từ ‘èo’ ‘úi giời’. 

Chỉ cần chịu khó thay bạn sẽ thấy sắc thái biểu cảm của câu đẹp lên biết bao. Nhiều khi, dùng hay bỏ một từ tụi mình phải đắn đo rất nhiều. Có nên dùng từ này không, từ này trong tiếng việt có không, nếu giữ thì vì sao. Soi chiếu cách người Việt mình nói với nhau, để lựa chọn từ ngữ phù hợp với văn cảnh.

Chúng mình lựa chọn đi con đường khó hơn, xoắn não hơn để bản dịch/ edit của tụi mình được chuyển ngữ một cách trọn vẹn nhất. Tu luyện đến bước ‘có nhạc trong tai’, cần rất nhiều năm kinh nghiệm và cần có vốn từ phong phú, hy vọng có một ngày chúng mình đạt được đến bước này.

Với riêng mình (Riva) thì chuyển ngữ một tác phẩm là một hành trình chơi chữ. Mình thích tận hưởng hành trình đó. Đó là lý do mình chọn tiếp tục công việc này, mong có một ngày được trở thành một dịch giả chính hiệu.

Cuối năm, tự nhiên muốn viết đôi lời tâm sự cùng các bạn độc giả. Lý do vì sao chúng mình lựa chọn đi theo cách chuyển ngữ này. Cảm ơn các bạn đã ủng hộ và yêu thương tụi mình.